Meelopen in de les
Wij hebben 21 december mee gekeken in een geschiedenis les bij Sem Pepping. We hadden afgesproken met Sem dat we langs zouden komen, maar we hebben verder niks over ons onderzoek verteld. Dit deden we zodat hij niet zelf op zijn stopwoordjes ging letten en dit wellicht onze resultaten zou kunnen beïnvloeden. We waren benieuwd of een docent die veel van een vak af weet tijdens de uitleg veel stopwoordjes zou gebruiken. Natuurlijk is dit afhankelijk van wie de docent is en het gebruik van stopwoordjes verschilt ook per persoon. Toch moeten docenten wel goed en duidelijk kunnen spreken. Stopwoordjes in een uitleg kunnen ervoor zorgen dat luisteraars afgeleid raken, maar ook dat de docent twijfelend overkomt. De docent probeert leerlingen wat te leren, als docent zijnde is het daarom niet handig om te veel stopwoordjes te gebruiken. Toch is het wel belangrijk dat een docent wel wat stopwoordjes gebruikt, zo blijft het wel een vloeiende uitleg, daarnaast zorgt af en toe een stopwoordje voor een pauze voor de luisteraar. Voor het volgen van de uitleg hebben we het vak geschiedenis gekozen. Bij geschiedenis wordt er vaak een langere uitleg gegeven, dit geeft ons meer tijd om te letten op stopwoordjes.
Van tevoren wisten we niet zo goed wat we konden verwachten, tijdens een uitleg van een docent hadden we namelijk nog nooit eerder op de stopwoordjes gelet. We dachten dat het wel minder zou zijn dan in een gesprek of interview, dan weet je namelijk niet wat de andere persoon aan je gaat vragen, je moet dan ter plekke het antwoord bedenken. Docenten weten als het goed veel van hun vak af, ook hebben ze waarschijnlijk hun lessen voorbereid. Dit zou ervoor moeten zorgen dat ze minder stopwoordjes gebruiken.
De eerste keer dat we in de les kwamen heeft Sem 142 keer 'euh' gezegd. Hij gebruikte ook andere stopwoordjes zoals 'eigenlijk', 'een soort van' en 'zeg maar', maar deze stopwoordjes gebruikte hij minimaal. De uitleg duurde 30 minuten, hij heeft dus vaak 'euh' gezegd voor deze korte tijd. Wel was het zo dat als hij ‘euh’ zei het geen lange ‘eeeuuuuhh’ was, hierdoor viel het minder erg op. Tijdens het onderzoek was het daarom lastig voor ons om alle stopwoordjes op te merken. Na afloop van de uitleg vertelde we aan Sem dat ons onderzoek over stopwoordjes ging. Hij vertelde dat hij zelf vaak 'euh' gebruikt als een adempauze. Deze functie van een stopwoordje was een functie die we nog niet hadden bedacht, gehoord of gelezen.
Tijdens deze les viel ons nog iets anders op, de leerlingen gebruikten namelijk ook veel stopwoordjes. Wanneer de leerlingen de beurt kregen en moesten antwoorden op een vraag begonnen ze allemaal met 'euh'. Waarschijnlijk komt dit ook door onderzekerheid of twijfel. Het gebruik van stopwoordjes zorgt er in dit geval voor dat het antwoord afgezwakt wordt. Zo komen leerlingen minder zeker over van hun antwoord, dit is wellicht een bewuste keuze, ze weten namelijk niet of hun antwoord klopt.
Een aantal weken later, op 30 januari, gingen wij nog een keer meekijken in de les van Sem. Toen wist hij waar ons onderzoek over ging. We hebben gevraagd of hij tijdens dit uur kon proberen zo min mogelijk stopwoorden te gebruiken. In deze les gebruikte Sem maar 21 keer het stopwoordje 'euh', de uitleg duurde 20 minuten. Als je het aantal keer 'euh' van de vorige keer omrekent heeft Sem toen in twintig minuten ongeveer 95 keer 'euh' gezegd. In de tweede les was het dus een stuk minder. Maar wat veranderde dat voor de les? Wat ons opviel is dat er opeens heel veel stiltes vielen in zijn verhaal die er in de eerste les niet waren, hierdoor was het verhaal minder één geheel en werd het onnatuurlijker. Ook viel ons op dat de keren dat Sem wel ‘euh’ gebruikte, het allemaal langere ‘euh’s’ waren. Hij moest echt nadenken op die momenten.
Verder gebruikte hij net als de vorige keer bijna geen andere stopwoordjes, dat is wel bijzonder. Hij weet goed wat hij wil zeggen en twijfelt niet. Dat maakt zijn uitleg duidelijk. In dit geval is het dus positief om minder stopwoordjes te gebruiken. Het gebruiken van minder 'euh' zorgde er juist weer voor dat de uitleg onnatuurlijker werd, dit is iets negatiefs. Dit laat ook zien dat het belangrijk is om een goede balans te vinden in de hoeveelheid stopwoordjes die je gebruikt.
Nadat hij klaar was met de uitleg vroegen we aan Sem hoe het voor hem was om zo min mogelijk stopwoordjes te gebruiken. Hij vertelde dat hij zonder dat woordje vaak in ademnood kwam. Hij gebruikt 'euh' normaal als korte adempauze. Ook zei hij dat hij voortaan meer ging letten op stopwoordjes tijdens zijn uitleg.
Uiteindelijk is het moeilijk om uit deze twee lessen bij één docent een conclusie te kunnen trekken. Toch hebben we hier zeker nog wel wat aan gehad. We kwamen namelijk achter een nieuwe functie voor het stopwoordje ‘euh’. Ook kwamen we erachter dat te weinig stopwoordjes ervoor kan zorgen dat een gesprek onnatuurlijk kan worden. Dit bevestigt weer dat stopwoordjes zeker een belangrijke functie hebben in onze taal.