Hoe zit het met reactiewoordjes?
Wat wordt er met reactiewoordjes bedoeld? Met reactiewoordjes bedoelen we korte woordjes, waarmee je aangeeft dat je naar iemand aan het luisteren bent. Je gebruikt deze woordjes in een gesprek. Denk dan vooral aan het woordje 'ja' of de klank 'mmh' wat je eigenlijk ook 'ja' is, maar wat je niet volledig uitspreekt. Bijvoorbeeld als iemand wat aan het vertellen is en jij tussendoor het woordje 'ja' gebruikt. Hiernaast een aantal voorbeelden.
Je gebruikt dit waarschijnlijk, om aan te geven dat je aan het luisteren bent naar iemand. Het is een vorm van beleefdheid. In principe kun je ook gewoon stil zijn en is het niet nodig om 'ja' te zeggen, terwijl de ander aan het praten is, maar toch gebeurt het enorm veel. Als je erop gaat letten, dan zul je het ook opmerken en kan het gaan irriteren. Grote kans dat je op bijna alles met 'ja' reageert en er ook niet meer mee stopt, ondanks dat je het probeert.
Wij merkten tijdens ons onderzoek dat dit woordje vaak een stopwoordje werd genoemd, maar hoe meer we er over na gingen denken, hoe meer we gingen twijfelen of het wel echt een stopwoordje is. We zijn hier lang over in gesprek geweest met elkaar, maar we zijn uiteindelijk tot de conclusie gekomen dat het geen stopwoordje is. Zelf zijn we op de naam 'reactiewoordje' gekomen om het los te zetten van een stopwoordje.
We hebben gekeken naar de letterlijke betekenis van een stopwoordje, een woord of woordgroep dat verder geen betekenis heeft en/of niet nuttig is voor de context. Aan deze eis voldoet het woordje 'ja' niet. Want het woordje heeft op zichzelf natuurlijk wel een betekenis, wat bij meerdere stopwoordjes het geval is, maar in de context heeft het woord wel een functie. Je geeft ermee aan dat je aan het luisteren bent naar de ander, dus kunnen we 'ja' in zo'n geval geen stopwoordje noemen.
Toch begrijpen we wel heel goed waar het vandaan komt. Het heeft veel kenmerken van een stopwoordje. Zo noemde Frank Landsbergen een stopwoordje 'een soort etiquette' (Frank Landsbergen gebruikt hier zelf een stopwoordje, 'een soort van') en dat is ook het geval met een reactiewoordje. Je gebruikt het uit beleefdheid, want stil zijn kan als ongeïnteresseerd ervaren worden.
Concluderend, het woordje 'ja' is een reactiewoordje wat sterk lijkt op een stopwoordje. Hier kan dus veel verwarring over ontstaan.
Bron: Landsbergen, F (2024, 14 november), interview met Frank Landsbergen